Nieodgadniony Francis Bacon

Chyba nikt, a przyjamniej mało KTO interesuje się dziś malarstwem... Najmniej zajmuje się teatr. Każdy rozsądny wie, że teatr nie galeria, obrazy w nim nie wiszą. Niespodzianka! W jednym zawiśnie... Będzie to portret, autoportret artysty.

Mało kto wie gdzie jest Gzymsików, jeszcze mniej osób wie o teatrze na Gzymsików. To właśnie Teatr KTO. Niesamowita atmosfera tego miejsca przyciąga wielu z najdalszych zakątków Krakowa. Nie może Was tam zabraknąć w najbliższą niedzielę i poniedziałek (21, 22 stycznia), kiedy to o godzinie 19 rozpocznie się niesamowite przedstawienie, gościnnie wystąpi Teatr Masquera wraz ze swoim spektaklem Postać. Spowiedź artysty. Będzie to autoportret Francisa Bacona wg Pierre'a Charrasa, reżyseruje Joanna Grabowiecka.

Spróbujmy wczuć się w atmosferę: panuje półmrok, w oddali słychać pojękiwanie... i ta wszechogarniająca wydezynfekowana szpitalna atmosfera. Aura niczym z Lotu nad kukułczym gniazdem przyprawia o dreszcze, wdziera się w każdy zakamarek duszy, tak, że końcu sam zaczynasz się zastanawiać, czy jesteś normalny... Przerażające uczucie!

Nie jest to bynajmniej klimat Teatru KTO. Nie jest, także sugestią, że Francis Bacon był psychopatą. Jest za to opis warunków, w jakich odbyła się prapremiera prezentowanego spektaklu. Było to 13 października zeszłego roku, w sali arteterapii z dramy, w Państwowym Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Rybniku. Zaskoczenie jest zrozumiane, ale nic tu nie jest przypadkiem. Wszystko ma sens.

Francis Bacon był malarzem i człowiekiem - nie zwykłym malarzem i nie zwykłym człowiekiem. Tematem jego obrazów był człowiek samotny, wyobcowany, znajdujący się nie rzadko w sytuacji zagrożenia. Jego płótna pełne są nadrealnych perspektyw, dramatyzmu i teatralnej ekspresji. Nie znajdziemy tu ogólnie przyjętej malarskiej konwencji. Postacie są zdeformowane, przestrzeń nieokreślona, wszędzie królują żywe i intensywne barwy, dodatkowo zastanowienie wzbudza fakt wykorzystania motywu ukrzyżowania, który często pojawia się w jego dziełach. To jedna część układanki.

Bacon żył i tworzył w Londynie. Jego prace nie mogły powstać w żadnym innym miejscu, tylko tam - w mieście, którego system nerwowy został wywrócony skutkiem II Wojny Światowej i które z psychologicznego punktu widzenia wyróżnia specyficzna aura. Dużo mówi w tym względzie już sama lokalizacja pracowni Bacona. Artysta żył i pracował na skraju South Kensington, na jednej z zaniedbanych bocznych uliczek, gdzie stara, dystyngowana dzielnica nagle jakby się urywała i przechodziła w anonimowe przedmieścia. To druga część.

Połączenie chorobliwej atmosfery, (jaka panowała we wszystkich powojennych metropoliach, ale w sposób szczególny w Londynie) z bezkompromisowym poszukiwaniem ekspresyjnych środków wyrazu, doprowadziło Bacona do absolutnych granic współczesnego repertuaru obrazowego. Jego sztuka zaczyna się tam, gdzie nasze bezpieczne, oswojone wyobrażenia rozmazują się, deformują i przemieniają w budzące strach potwory. Tu dochodzimy do miejsca, w którym odbyła się prapremiera. Nie tyle chodzi o ogólnie Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych, ale tę konkretną salę. Salę arteterapii z dramy. Arteterapia to leczenie zaburzeń psychicznych sztuką; z łaciny: arte, ars - sztuka i terapia - leczenie. Dla jej celów wykorzystuje się terapeutyczne formy plastyczne, muzyczne, literackie i teatralne. Chorym po prostu daje się możliwość symbolicznego wyrazu trudnych przeżyć, doświadczeń i emocji w bezpiecznych warunkach, w formie mówienia "nie wprost". Pomaga to im obniżyć napięcie i nazwać problemy. Teraz układanka jest kompletna - wszystko się łączy i nic nie jest bez znaczenia.

Taka jest też Postać. Opowiada o człowieku. O jego zaburzeniach, problemach z wyrażaniem i wielkim bólu, jaki w nim drzemie. Są tu wzloty, upadki, zawirowania, ból i radość. Zestawienie skrajnie diametralnych uczuć jest znamienne, bo to przecież opowieść o Francisie Baconie - jednym z najwybitniejszych artystów XX wieku, jednym z najbardziej nieodgadnionych. Zwykł mawiać: Chcę odtworzyć tyle poziomów uczuć, ile to możliwe, uczuć, których nie sposób oddać. W Teatrze KTO, inny - Teatr Masquera - będzie starał się odmalować ten niesamowity wielopoziomowy obraz malarza i zarazem artysty, człowieka i jego prywatnej otchłani. Zaproszenia nie sposób odrzucić.

Grzegorz Pelczar
(grzegorz.pelczar@dlastudenta.pl)