Perełka Nowej Huty

Adam Gryczyński od lat pracował nad powstaniem zbioru fotografii z dawnych czasów. Udało mu się dotrzeć do wielu osób, które w swoich archiwach posiadały zdjęcia Nowej Huty z początku XX w. Każda odnaleziona fotografia ma swoją własną historię, często smutną i tragiczną. Część z uwiecznionych na zdjęciach osób zginęła w zawierusze wojennej, a część szczęśliwie ocalała i tylko dzięki niej możemy teraz dowiedzieć się jak wyglądały przedwojenne folwarki, jak kiedyś przebiegały uroczystości rodzinne, aż w końcu jak narodziła się Nowa Huta. Autor planuje niebawem wydanie drugiej części albumu, zawierającej jeszcze więcej zdjęć i tym samym jeszcze więcej niezwykłych opowieści i wspomnień.

Około 1300 r. p.n.e. na teren dzisiejszego Pleszowa przybyła populacja reprezentująca kulturę łużycką. Około 100 r. p.n.e. została zastąpiona przez Celtów, a kilkaset lat później - przez przedstawicieli kultury przeworskiej. To oni uczynili z Pleszowa wielki ośrodek garncarski. W X w. n.e. pojawiły się dwie osady plemienia Wiślan, które dały początek późniejszej wsi Pleszów, osadzonej na prawie średzkim dzięki zezwoleniu Władysława Łokietka. Od lat 50. XX w. Muzeum Archeologiczne prowadziło wykopaliska, których efekt możemy teraz zobaczyć na wystawie. Odnaleziony w 1961 r. skarb zawiera ok. 1000 przedmiotów - ozdób i monet. Najpóźniejsze z nich pochodziły z czasów Brzetysława I, być może zostały ukryte ze względu na najazd księcia czeskiego na Małopolskę w 1038 r.

Bogactwo dziejów

Historia Pleszowa staje się gratką dla historyków sztuki w związku z wydarzeniami XIX wieku. Dziedzice wsi - książęta Kazimierz i Józef Czartoryscy postanawiają ufundować murowany kościół. Świątynia zostaje zaprojektowana przez ks. architekta Sebastiana Sierakowskiego. Jest jedną z nielicznych budowli sakralnych w tej okolicy wznoszonych w stylu klasycystycznym. Nowy właściciel Pleszowa Wincenty A. Kirchmajer odkupuje wyposażenie z wyburzanego właśnie Kościoła Wszystkich Świętych i umieszcza je w pleszowskiej świątyni. Odtąd wierni mogą oglądać późnobarokowy marmurowy ołtarz główny oraz późnogotycki tryptykowy ołtarz św. Anny Samotrzeć pochodzący z XVII w. Kościół zyskuje także nowe wezwanie - Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, ale cały czas funkcjonuje także pod patronatem św. Wincentego. Pod koniec XIX w. założony zostaje nowy cmentarz, na którym staje neogotycka kaplica grobowa rodziny Czartoryskich, a później także Kirchmajerów.

Na ziemiach Pleszowa prężnie rozwija się ruch ludowy. Tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Włodzimierz Tetmajer zakłada Koło Stronnictwa Ludowego. W 1921 r. z inicjatywy Jana Twaroga powstaje młodzieżowa organizacja, która w latach późniejszych przyjmuje statut Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici", za co spotykają ją represje ze strony ówczesnych władz. Podczas II wojny światowej w Pleszowie działają konspiracyjne organizacje: Bataliony Chłopskie, Ruch Oporu Chłopskiego i Ludowy Związek Kobiet. Młodzieżowy „Młody Las" i „Zielony Krzyż" angażują się natomiast w akcję „Wieś - miastu", czyli dostarczanie produktów rolnych do Krakowa. Mieszkańcy Pleszowa dbają także o przerzut prasy konspiracyjnej, tajne nauczanie młodzieży oraz funkcjonowanie szkoły podoficerskiej. W 1945 r. Na krakowskim rynku w imieniu chłopów ziemi krakowskiej Wincentego Witosa żegna pleszowski działacz ludowy Jan Gajoch.

W 1949 r. nowe władze Polski decydują o powstaniu kombinatu metalurgicznego na terenach wsi Mogiła i Pleszów. Rozpoczyna się wywłaszczanie mieszkańców, wznoszone jest osiedle baraków dla budujących Nową Hutę. Przez lata kombinat rozwija się, ale staje się także głównym źródłem zanieczyszczeń w okolicy. W 2002 r. Pleszów odwiedza ks. Karol, zainteresowany możliwością rozwiązywania problemów ekologicznych na terenach przemysłowych. Interesująca jest także historia sierocińca prowadzonego przez Zgromadzenie Córek Bożej Miłości. W 1960 r. zostaje przekształcony na dom dla dzieci głęboko upośledzonych. W 1986 r. Budynek przejmuje szpital psychiatryczny w Kobierzynie, a w początkach lat 90. - Stowarzyszenie Monar.

Z Pleszowa wywodzą się m.in. o. Augustyn Jan Ciesielski - opat cystersów w Mogile i uczestnik II Soboru Watykańskiego, Jan Twaróg - nauczyciel i społecznik oraz Jan Matejko - twórca narodowej szkoły malarstwa, właściciel dworku w Krzesławicach. Pleszowianie szczycą się także goszczeniem w swojej okolicy takich osobistości jak Tadeusz Kościuszko, abp Adam ks. Sapieha czy tez prezydent Polski Ignacy Mościcki.

Natalia Łach
(natalia.lach@dlastudenta.pl)