Uniwersyteckie kolegia średniowiecznej Europy - wy

1 października 2007 r. w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego zostanie otwarta wystawa Uniwersyteckie kolegia średniowiecznej Europy.

Celem ekspozycji jest ukazanie niezwykłego fenomenu ówczesnej Europy, jakim było istnienie i funkcjonowanie kolegiów uniwersyteckich oraz uwidocznienie związków Krakowa z innymi europejskimi ośrodkami uniwersyteckimi, a zarazem podkreślenie uniwersalizmu zjawiska, polegającego m.in. na swobodnym przemieszczaniu się profesorów i studentów w celu pobierania i rozpowszechniania wiedzy. Ponadto ekspozycja prezentuje to, co pozostało ze średniowiecznej uczelni do dnia dzisiejszego, a więc zarówno z architektury, jak i jej wewnętrznej organizacji, tytułów, stopni naukowych, strojów, które powstały już w początkowym okresie istnienia uniwersytetów, m. in. tóg i biretów.

Tematyka wystawy wręcz narzuca usytuowanie ekspozycji. Nie ma lepszego miejsca niż Collegium Maius - najstarszy zachowany budynek uniwersytecki w Polsce i jeden z najstarszych zachowanych budynków uniwersyteckich w Europie. Do tej pory nie było wystawy, która przedstawiałaby dzieje uniwersytetów z perspektywy ich kolegiów, a także codzienne życie uniwersyteckie w średniowiecznym mieście. Nieodzowne będzie zwrócenie uwagi na osobliwości życia codziennego w kolegiach, rytm i metody nauczania, porządek dnia, relacje interpersonalne. W miarę możliwości zostaną pokazane przedmioty służące do dydaktyki i zaspokajania potrzeb życia codziennego.

Wystawa podzielona będzie na kilka działów tematycznych, które z kolei dzielić się będą na części dotyczące zabytków krakowskich i europejskich.

Na wystawie znajdą się między innymi:
1. Modele architektoniczne, widoki, plany.
2. Pieczęcie, dokumenty, insygnia uniwersyteckie
3. Manuskrypty, rękopisy i ryciny.
4. Przedmioty codziennego użytku z epoki późnego średniowiecza.
5. Instrumenty naukowe.

Eksponaty pochodzić będą ze zbiorów polskich i zagranicznych. W grę wchodzą zarówno największe muzea i archiwa polskie, jak i instytucje zagraniczne, przede wszystkim zbiory uniwersytetu Karola w Pradze. Wystawa nie powstałaby, gdyby nie współpraca z ośrodkami uniwersyteckimi, których średniowieczne kolegia będą przedstawione na wystawie: Collegium Carolinum w Pradze, Collegio di Spagna w Bolonii oraz New College w Oksfordzie. Będzie to wystawa edukacyjna, adresowana do osób w różnym wieku, różnej narodowości, a także o zróżnicowanym stopniu wykształcenia. Jej odbiorcami mogą być zarówno młodzież szkolna, jak i specjaliści z zakresu historii architektury, historii sztuki i nauki.

Wystawie towarzyszyć będzie spektakl teatralny, przygotowany przez pracowników i studentów PWST i Akademii Muzycznej w Krakowie, przedstawiający życie codzienne średniowiecznego uniwersytetu, jego obyczaje i ceremonie, główna rolę w spektaklu zagra Edward Linde Lubaszenko. Natomiast współczesna technika pozwoli na wizualizację średniowiecznego uniwersytetu, rekonstrukcję sal wykładowych, strojów profesorskich i studenckich, a także na poznanie oraz porównanie kolegiów europejskich w epoce późnego średniowiecza i dzisiaj. Widz będzie mógł odbyć podróż równocześnie w czasie i przestrzeni.

Do idei sięgającej epoki średniowiecza nawiązuje tzw. proces boloński, zapoczątkowany w 1999 roku, kiedy 29 krajów Unii Europejskiej zobowiązało się utworzyć do roku 2010 wspólny Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego. Najstarsze uniwersytety powstawały w Bolonii, Paryżu i Oksfordzie począwszy od końca XI wieku. Wówczas to Europa przyswoiła sobie za pośrednictwem uczonych arabskich arystotelizm i odkryła na nowo prawo rzymskie. Dotąd ośrodki nauki koncentrowały się głównie wokół instytucji kościelnych i wielkich dworów. Nowe nurty nie mogły znaleźć miejsca w dotychczasowych strukturach. Nauka szukała możliwości dynamicznego rozwoju i natrafiła na nie w miastach, czemu sprzyjała między innymi szybko postępująca urbanizacja.. W bogacących się ośrodkach miejskich wzrastało zapotrzebowanie na medyków, prawników, urzędników, architektów, mierniczych czy nawet astrologów. Wraz z rozwojem sądów na podstawie ustaw antycznych zaczęto tworzyć prawo cywilne i kościelne.

W miarę upływu czasu i ewolucji nauczania kolegia stały się podstawowym elementem organizacji uniwersytetów. W okresie późnego średniowiecza tu właśnie koncentrowało się życie codzienne i naukowe uniwersytetu.

Pierwsze kolegia mieściły się zwykle w domach mieszczańskich zakupionych przez fundatorów (np. kamienica Pęcherza w Krakowie) lub ofiarowanych na ten cel. Na siedziby uniwersytetów przeznaczano również pałace miejskie możnych rodów (np. pałac Rotleva w Pradze) czy domy biskupów. Najstarsze kolegium w Bolonii, Collegio di Avionese, powstało w roku 1257, czyli w roku lokacji Krakowa na prawie magdeburskim. W następnym wieku powstawały kolejne, wśród nich najsłynniejsze, Collegio di Spagna, które na długi czas określiło idealny model budowli uniwersyteckiej i wywarło ogromny wpływ na architekturę budynków wielu uniwersytetów. Odrębną grupę stanowią kolegia angielskie. Fundacją o ogromnym znaczeniu dla uniwersytetów angielskich jest New College (1379) w Oksfordzie. W Cambridge, w 1440 roku, rozpoczęto budowę King's College. Niestety, założenia tego nie zrealizowano. Wzniesiono jedynie monumentalną kaplicę na wzór oksfordzkiej kaplicy New College. Nowe uniwersytety powstawały nie tylko jako fundacje suwerenów, lecz także na skutek migracji studentów i profesorów z uczelni - matki. Tak powstał na przykład uniwersytet w Lipsku (1409), po tym, gdy niemieccy profesorowie i studenci opuścili uniwersytet w Pradze.

Dzieje krakowskiej Almae Matris, ściśle związane z historią Krakowa, były równocześnie dziejami krakowskich kolegiów. Do dziś przetrwały trzy najdłużej i permanentnie działające - Collegium Maius, Collegium Iuridicum i Collegium Minus. Z obyczajów kolegiów powstały obyczaje uniwersyteckie do dziś kultywowane. Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego wpisuje się w ciąg najstarszych, zachowanych kolegiów uniwersyteckich średniowiecznej Europy, pośród których wymienić należy: kolegia w Bolonii, Padwie, Oksfordzie, Cambridge i Pradze. Założenie Akademii Krakowskiej w 1364 roku, ponad dwa wieki po uczelni bolońskiej, przypadło na wiek rozkwitu kolegiów w Europie. Temu wydarzeniu sprzyjały wielki rozkwit miast, gospodarki, a także polityka zagraniczna i wewnętrzna prowadzona przez Kazimierza Wielkiego. W dokumentach fundacyjnych zarówno Kazimierz Wielki jak i Władysław Jagiełło odwoływali się do wzorów uniwersytetów europejskich. Wzorem dla Akademii Krakowskiej założonej przez Kazimierza Wielkiego były uniwersytety w Bolonii i Padwie. Podobnie jak we Włoszech była to korporacja studentów, która ze swego grona wybierała rektora. Profesorowie byli uposażeni na dochodach z żup solnych. Na uniwersytecie przewidziano utworzenie ośmiu katedr prawniczych, w tym pięciu prawa rzymskiego i trzech kanonicznego, dwu katedr medycyny i jednej sztuk wyzwolonych. Działalność uczelni przerwała bezpotomna śmierć króla. Na rok 1400 datuje się odnowienie Akademii dzięki staraniom królowej Jadwigi oraz jej męża Władysława Jagiełły. Na potrzeby uczelni król przekazał kamienicę, tzw. dom Pęcherza, stojący na rogu dzisiejszych ulic św. Anny i Jagiellońskiej. Wkrótce, bo już w XV wieku, Akademia Krakowska stała się najlepszą uczelnią w Europie Środkowej. Zasłynęła przede wszystkim dzięki wysokiemu poziomowi nauczania w zakresie matematyki, astronomii i astrologii, a także prawa. Jej struktura i organizacja tym razem wzorowana była na uniwersytecie paryskim.

Organizacja wystawy wiąże się z obchodami 750-lecia lokacji Krakowa na prawie magdeburskim. Nie powstałaby krakowska Alma Mater, gdyby nie doszło do tej lokacji. I odwrotnie, rozwój miasta byłby inny, gdyby nie powstanie uniwersytetu w Krakowie.

Wystawa będzie czynna do 23 grudnia 2007 roku.

Komisarzem wystawy jest p. Maria Natalia Gajek