Wesele hrabiego Orgaza Autor sztuki: Roman Jaworski

Wesele hrabiego Orgaza. Powieść z pogranicza dwóch rzeczywistości Romana Jaworskiego to dzieło z gatunku tych, które znane są głównie z tytułu. Niesłusznie, bo wydana w 1925 roku opowieść o kryzysie cywilizacji europejskiej, który przełamać pragną dwaj ekscentryczni amerykańscy miliarderzy, brzmi dzisiaj niezwykle frapująco i świeżo. Choć przyznać trzeba, że obfitująca w filozoficzne refleksje, napisana oryginalnym, pełnym neologizmów językiem powieść to lektura dla wymagających. Nic dziwnego, że teatralna adaptacja tego właśnie utworu okazała się kuszącym wyzwaniem dla duetu Jan Klata i Sebastian Majewski – specjalistów od realizacji wydawałoby się niemożliwych, co udowodnili m.in. wystawiając z powodzeniem w ramach jednego spektaklu całą Trylogię Henryka Sienkiewicza.

Główna oś dramaturgiczna Wesela hrabiego Orgaza, czyli konfrontacja nieprzyzwoicie bogatych protagonistów-filozofów – Yetmeyera i Havemeyera, to doskonała okazja do dyskusji na temat wizji przyszłości Europy i świata oraz funkcji kultury w zmieniającej się rzeczywistości. Diagnozy autora przedstawione zostają w zaskakujący, przenikliwie ironiczny i efektowny sposób.

Dzisiejsza Europa, sir, to widowisko przepyszne i zjawa arcyzabawna. (…) Wszystko handluje, każdy niemal tańczy. Wrzaskliwe misteria, pośród których czai się zaciszna religia. Prędzej czy później muszą ją wytańczyć. Dziś jeszcze czarnej giełdy żółta febra. Jeden przeszkadza drugiemu, nikt sobie samemu poradzić nie umie... Sprzedaje, kto nie ma towaru, kupują, którym brak pieniędzy. Nic w niczym ugrzęzło i kręci się w kółko, zbawczego oczekując jutra. Rozdział nastąpił człowieka od mózgu, czego skutkiem jest nędza powszechna. Sami bezrobotni: ludzie bez mózgu i mózgi bez ludzi. (…) Porzucili myśl wszelką. (…) Metafizycznym opętani szałem wieczystość istnienia zamieszali z zarobkiem i pracą. Różnic masywnych rozpoznać niezdolni, sklejonej tandety cenią sobie wszechmoc” – przekonuje Yetmayer – wskazując lekarstwo: „Samemu sobie trzeba zaszczepić herezję odwieczną (…), że byt przyrodniczy istnieniem faktycznym wcale nie jest, że do istnienia człowiek musi dojrzeć, by (…) wejść w skład sił kosmicznych.

Autor z rozmachem – i szalenie dowcipnie – łączy wysmakowaną, inteligentną groteskę i błazeński teatr okrucieństwa, wyśmienicie żonglując rozmaitymi stylami i konwencjami. Akcja powieści toczy się w hiszpańskim Toledo, gdzie w kościele Santo Tomé znajduje się słynny obraz El Greco Pogrzeb hrabiego Orgaza, uwieczniający mistyczne wydarzenie przeszłości – przyjęcie tytułowego bohatera w poczet świętych. Przewrotność pomysłu na odrodzenie uczuć metafizycznych po kryzysie Wielkiej Wojny ma polegać na... odegraniu mistycznej pantomimy Wesele hrabiego Orgaza, na scenie powołanego specjalnie w tym celu tzw. Przedśmiertnego Dancingu.Ta idea stanowi punkt wyjścia oryginalnej, obfitującej w niespodzianki historii, która – opowiedziana błyskotliwym i oryginalnym językiem scenicznym Jana Klaty – ma szanse po latach trafić do szerokiej widowni.

Twórczość Romana Jaworskiego (1883-1944), jednego z najważniejszych przedstawicieli modernizmu w literaturze polskiej, przez lata pozostawała zapomniana. Dopiero w latach 70. XX wieku zaczęły ukazywać się pierwsze artykuły o autorze i wznowienia dzieł, których groteskowość, katastrofizm i ekspresjonistyczna stylistyka wywarły wielki wpływ na pisarstwo Witkacego czy Gombrowicza. Sam Jaworski był przyjacielem Witkacego, Irzykowskiego, Chwistka i Wojtkiewicza, literatem, dyplomatą i hazardzistą, postacią niezwykle barwną. Do jego najbardziej znanych utworów należą Historie maniaków oraz dramat Hamlet wtóry. Autor zmarł w czasie II wojny światowej w przytułku dla paralityków.